Door Grace Vincent
Onze parlementariërs zijn deze week bezig om een fantastische resolutie op te stellen, echter moeten ze eerst grondig onderzoek doen over hun vraagstuk. Wat is een betere bron dan een expert zelf? Elaine Mak gaf de Commissie van Juridische Zaken vandaag de gelegenheid om zich nog beter in te leven als een echte Europarlementariër. De commissieleden hadden vragen voorbereid die ze om de beurt aan mevrouw Mak mochten stellen. Hierdoor beschikken ze over extra informatie, waardoor hun resolutie waterdicht zal zijn.
Elaine Mak is hoogleraar Encyclopedie van de Rechtswetenschappen en rechtstheorie aan de Universiteit Utrecht. Ze heeft een onderzoek gedaan waar ze rechtstheoretisch perspectief verbindt met rechtsvergelijkend staatsrechtelijk onderzoek en empirische analyse. In haar onderzoek wil ze vooral aandacht geven aan het functioneren van de rechtsstatelijke instituties in moderne rechtsstaten in een veranderende juridische context.
De Utrechtse expert kreeg een aantal pittige vragen voorgeschoteld van onze Parlementariërs. Zelf gaf ze daar ook vaak positieve reacties op. Één vraag ging over de ingewikkelde artikel 7 procedure, welke pas wordt uitgevoerd als de stemming van de Europese lidstaten unaniem is. Hierdoor is het een lang en ingewikkeld proces dat zelden wordt uitgevoerd. De vraag van de desbetreffende parlementariër was of het een mogelijkheid was dat de procedure zou worden uitgevoerd als de lidstaten 75% of 80% vóór stemmen. Elaine Mak vond dat een goede gedachte, maar zou ‘moeilijk tot effect leiden’. De procedure zou lastig zijn om nieuwe consensus te bereiken.
De wereld verandert constant. Zeker in deze huidige periode is er grote sprake van globalisering en ontwikkeling van technieken. Hoe moet de rechtspraak ingezet worden op de verandering van onze samenleving? In Nederland is er grote druk op organisaties. Er is gebrek aan middelen in de gezondheidszorg en het onderwijs is beperkt door het gebrek aan leraren. Deze organisaties zouden effectief ingericht moeten worden, terwijl de kwaliteit wel gewaarborgd blijft. De kwaliteit vergt onafhankelijkheid en onpartijdigheid van de rechters. Dit is de basisnorm die zou moeten blijven gelden. De onafhankelijkheid ligt niet in de grondwet, maar verankerd in de wet op rechterlijke organisatie.
Rechtsstaat, wetten, trias politica, allemaal woorden die regelmatig voorkomen in de commissie van Juridische Zaken. Een verhelderende vraag die ook aan mevrouw Mak werd gesteld, ging over de afstemming van de lijst met normen binnen de Europese Unie waar een rechtsstaat aan moet voldoen. Elaine Mak gaf hier wederom een uitgebreid antwoord op. Ze vertelde dat rechters in de Europese Unie nationaal zijn, maar ook een belangrijke rol hebben in de EU zelf. Hierdoor heeft de Unie belang bij het waarborgen van de minimumnormen van de rechtspraak. Ook wordt er in de EU gekeken naar de vormgeving van deze rechtspraak, náást de waarden uit artikel 2. Dit artikel gaat over dat de Unie de menselijke waardigheid, vrijheid, democratie, gelijkheid en de rechtsstaat respecteert, waaronder de rechten van personen die tot minderheden behoren. De voorwaarde hiervan was de basale norm, ’the European charter of right’ of het recht van iedere EU burger op een eerlijk proces. Zo is er bijvoorbeeld in Polen een druk op de rechterlijke macht, door zelf de rechters te selecteren. Het risico hiervan is dat er sprake van een gebrek aan vertrouwen en een onpartijdige rechtspraak zal zijn. Hierdoor is het ook een probleem voor de basale norm. De artikel 7 procedure zou kunnen worden uitgevoerd, maar het is een nucleaire optie. Desondanks krijgt het land eerst een waarschuwing als er een structureel probleem vast wordt gesteld.
Wat een van onze parlementariërs opviel, was dat Hongarije in een aantal onderzoeken niet aan bod kwam. ‘Orbán is een knappe jurist.’ zei Elaine onder de indruk. Hij is de Minister President van Hongarije en heeft de rechtsstaat goed geregeld in zijn land, tenminste zo lijkt het. Wetten gaan via grondwettelijke procedures, en procedureel kloppen ze. Toch zit er bij de inhoud een addertje onder het gras, want daar bevat het een probleem. Dit addertje maakt Hongarije ongrijpbaar. De grote vraag is hoe dit probleem aangepakt kan worden. Het aspect van cultuur zie je steeds meer verdwijnen in de Hongaarse rechtspraak en daar moeten de parlementariërs, niet alleen van MEP, zich zorgen over maken. Wat een optie zou kunnen zijn is om de lidstaat uit de EU te zetten. ‘Maar zo ver zijn ze nog niet’, zei Mak hopeloos.
Het vraagstuk van Juridische Zaken blijft een lastig maar interessant onderwerp. Elaine Mak heeft de Utrechtse commissie uitgebreid geïnformeerd over allerlei zaken die gaande zijn in de Europese Unie. Polen, de artikel 7 procedure en de rechtsspraak kwamen veel aan bod. De vergadering liep aan het begin wat stroef, omdat mevrouw Mak de parlementariërs niet goed verstond, maar daar werd, net als voor hun vraagstuk, een oplossing voor gevonden!